Arctic Red River tambaà gogà dı̀ı whaàgots’ǫ ejıe ndè k’e taı ts’ǫ̀ wetł’axǫǫ̀ wegògı̨hɂǫ. Gwichya Gwich’in got’ı̨ı̨̀ gıyatı k’è Deetrı̀n’ Ehchı̨ı̨ K’ı̀t ts’edı nı̨dè “Tatsǫ̀ Wedàehte” ts’edı. Deègè got’ı̨ı̨̀ gıgondı ı̨neè whaà hò, ekò, tıch’àadı̀ı eyıts’ǫ dǫne ełets’ǫ̀ gogede ekı̀yeh hò, eyıts’ǫ edàanı̀ gıgaht’ı̨ ładı̨ adegehɂı̨ ı̨lè ekı̀yeh eyıts’ǫ ełèts’ǫ̀ gogede sı̀ı ekı̀yeh. Ekò, tatsǫ̀ sı̀ı̀ dǫk’èhòeɂa-le ı̨lè, ı̨k’ǫǫ̀ sı̀ı t’à dǫne k’adaewo xè dǫnàxòeɂà xè sı̀ı̀ nàghoò ı̨lè.

Dı̀ı wegondı mǫhdaà, Tatsǫ̀ sı̀ı̀ edeghǫ axòdı̀, nǫ̀htà etąndaa t’à yıghǫnaàɂa ha nexòı̨̀ɂǫ. Tatsǫ̀ nǫ̀htà wet’aà k’exàehk’ǫ gha ayı̨̀là, nǫ̀htà yıgòı̨̀ɂǫ, sı̀ı̀ hòtł’ò wet’aà wek’enı̨̀k’ǫ xè weɂehdàa dekǫ̀ekw’oo. Deetrı̀n’ Ehchı̨ı̨ K’ı̀t akǫ t’à edàanı̀ segehłe ha dı̀ı t’à nàdeejı̀.

Achı̨ Deège gıgondı sı̀ı, Tatsǫ̀ weghǫ hǫt’e, ejıecho dı̀ı nèk’e nàdè ekı̀yeh. Dı̀ı gondı yı̀ı̀, dǫzhı̀ k’ı̨̀ yehtsı̨ ha nı̨wǫ t’à adı̨̀ dechı̨ nezı̨ yıgòhɂa nı̨wǫ t’à weɂeh daɂehke. Weɂeh dǫzhı łahwhı ha nı̨wǫ t’à adı̨ seè tıch’àadı̀ıcho wekw’ǫ t’à k’ı̨̀ yehtsı̨ ha adı̨ whela sı̀ı ts’ǫ̀ yeèɂà.

Ejıecho łaahwhı ha nexòekw’o, dǫzhı dlı̨̀a sets’aı̨̀dı yehdı, hadı, “Dlı̨̀a, eyı̀ı tıch’àadı̀ıcho wedzaa ka dekı̨ı̨̀tła. Wetł’à yı̀ı̀ netła eyıts’ǫ wedzehtł’ı̀cho ts’ǫ̀ wets’ǫ enǫzhıı wek’egǫ̀ɂà. Mbò łǫ nedè ha ne.” yehdı.

Dlı̨̀a dı̀ı hayı̨̀là t’à ejıecho łàyı̨̀hwho. Dı̀ı dzęę̀ gots’ǫ̀, tıch’àadı̀ı nechà wenǫǫ̀kw’ǫ ka dlı̨a kè wegaht’ı̨.

Eyı̀ıtł’axǫǫ̀ ı̨ła ası̀ı łǫ wets’ǫ̀ hagojà, k’ı̨̀t’aa yeèhtsı̨ tł’axǫǫ̀ wet’à dǫzhıı weɂeh wejıı̀ łayı̨̀who.

The mammoth, like most other megafauna, went extinct in North America with the end of the last ice age.

Deège wexè sı̀ı, d̨one łǫ eyı̀-le nèk’e k’e ts’ǫ sı̀ı, dı̀ı hanı gondı sı̀ı gıts’ǫ, ı̨neè whaà hò tsacho dı̀ı nèk’e nàdè ekı̀yeh. Dǫne dı̀ı tıch’àadı̀ıcho ts’àgeèjı̨ ı̨lè, gıchècho t’à yagıhtoò dè wet’à tı dàewı̀ xè elà teètł’ıı̀.

Atachuukąįį, d̨one sǫłı̨ gha dǫdeè elı̨, dǫ gha dı̀ı nèk’e hotı egenda ha dǫne gha segǫ̀là. Atachuukąįį’s/Yamoozha wegondı ghà eyıts’ǫ tıch’àadı̀ıcho wet’à Edzanèk’e ndè k’e edàgǫ̀ht’e sı̀ı wets’ǫɂǫ̀ hanı̀ wegaht’ı̨ ajà hǫt’e, eyıts’ǫ dı̀ı dzęę̀ k’e ts’ǫ̀ ndè mǫhdaà wı̨̀zı̀ k’è gıı̀zı. Tǫdeè wetł’axǫǫ̀ wegaht’ı̨ ghà, tsàcho sah dezǫ laı̨̀cho hǫt’e ı̨lè gedı eyıts’ǫ gıghoò 15 cm haı̨̀doo hǫt’e ı̨lè. Ejıecho kaɂa eyıts’ǫ tǫdeè ts’ǫ tıch’àadı̀ı, tsàcho hanı hazhǫ 10,000 lemı̀ xo ekı̀yeh whı̀-le ajà.

Įneè wenàxòedı̀ nı̨dè, gocho dı̀ı hanı tıch’àadı̀ıcho xè dı̀ı nèk’e nàı̨̀de ı̨lè weghǫ xòejı̨ lanı̀, tsàcho lanı eyıts’ǫ dı̀ı wegondı cheku yàezhe gık’èzhǫ gha ats’ǫ weghǫ gogedo.

Įneè dı̀ı nèk’e tǫdeè hoòwo hò, North Amerıca eyıts’ǫ Lıdı̀ɂehtsı̨dǫ gınèk’e edzanèk’e ts’ǫhk’e hazhǫ ndè ehtǫ ı̨lè, eyı̀ı wet’à tı sı̀ı̀ ı̨zhı̀ ajà ı̨lè. Wet’à sı̀ı teè gotł’à ts’ǫ̀ ndè wegaht’ı̨ ajà eyıt’à Lıdı̀ɂehtsı̨dǫ gınèk’e eyıts’ǫ dıhdę̀ North Amerıca nèk’e ełetaı̨̀ɂa ı̨lè, Kwet’ı̨ı̨̀ k’è Berıngıa wı̀yeh. Įneè 15,000 lemı̨̀ xo hò, tǫ naàyı̨ t’à tı dàewı̀ t’à Berıng straıt gohłı̨ ajà. Dı̀ı edàanı̀ wegaht’ı̨ sı̀ı, ı̨dı 6,000 lemı̨̀ xo gots’ǫ hanı̀ wegaht’ı̨ ajà.

Beringia Tıchodeè wek’e tǫ gohłı̨-le t’à hoızı̀ı k’e tł’oh dehshe ha dı̀le eyıts’ǫ tıch’àadı̀ı akǫ edenda ha dı̀le sı̀ı akǫ nàdè. Tsiigehtchic ts’ǫ steppe tł’ohnèk’e ts’ǫ ejıe k’àmbààtsǫ̀ǫ̀ ts’ǫhk’e wek’ambà nàdè ı̨lè. Tǫ wek’amba hò ası̀ı yàeshè ı̨lè nèt’à tıch’àadı̀ı nàdè ha dı̀le, ejıe lanı̀. Dǫne hò Tǫdeè k’e naı̨̀dè eyıts’ǫ whàedǫ goht’ǫ hagetadǫ yàlı̨ dı̀ı hagedı, Siberia, Alaska, eyts’ǫ Yukon nèk’e dǫne nàgı̨̀zè eyıts’ǫ ası̀ı ładı̨ sı̀ı haget’ı̨ ı̨lè t’à gıkǫ̀k’è gòɂǫ t’à wek’èjǫ.

Įdı̀ 20,000 lemı̀ xo hanı̀ wegaht’ı̨ ı̨lè.

Dı̀ı dzęę̀ k’e sı̀ı edzanèk’e dı̀ı hanı gonèk’e gohłı̨ ı̨lè sı̀ı tł’ohnèk’e ts’ǫ ejıe hanı gonek’̀e nàdè-le ajà. Eyı̀ı wetł’axǫǫ̀ hoızı̀ı k’e dechı̨nta hanı̀-le dè hoızı̀ı k’e, tǫdeè wetł’àxǫǫ̀ tł’oh nèk’e agòjà. Tıch’àadı̀ıdeè, tłı̨cho wenı̨ı̨̀kw’ǫ daı̨̀cha eyıts’ǫ ejıe dı̀ı hanı nèk’e sı̀ı̀ netłǫ nàdè ı̨lè. Dı̀ı hanı tıch’àadı̀ı nàı̨̀dè ı̨lè sı̀ı ndè gotł’à ts’ǫ̀ ehtł’è yı̀ı̀ wekw’ǫ gohłı̨ hotı nezı̨ wegohłı̨, tıch’àadı̀ı eyıts’ǫ ndè gha nàedık’èzhǫdeè dı̀ı nèk’e tǫdeè k’e Berıngıa wı̀yeh sı̀ı yı̀ı̀ whàedǫ gohłı̨ ası̀ı hazhǫ ı̨ła ɂàèla gedı.

Tł’oh nèk’e ts’ǫ ası̀ı yàeshè eyıts’ǫ tıch’àadı̀ıcho dı̀ı nèk’e naı̨̀dè net’à, nàedık’èzhǫdeè dı̀ı nèk’e tıch’àadı̀ıdeè hagogedı̀. Akǫ Tıchodeè nèk’e sı̀ı̀ tı whı̀le xè nı̨hts’ıı̀ nàtso eyıt’à łık’è nı̨dè nı̨hts’ıı̀ ehtł’è wek’eweèhts’ı, xok’e nı̨dè yazèa ndè wegaht’ı̨ xè zha wek’e wek’eweèhts’ı. Ts’ı eyıts’ǫ tı̀a sı̀ı mǫhdaà gohłı̨ hanı̀kò, łık’è nı̨dè tł’oh łǫ yàeshè eyıts’ǫ ts’ı nechàlea sı̀ı yàeshe xè ı̨t’ǫ̀chaà kaɂa łǫ yàeshè. Tıch’àadı̀ı nechà taı akǫ nèk’e nàdè ı̨lè, ejıe, tłı̨cho eyıts’ǫ tıch’àadı̀ıchoo, hazhǫ tıch’àadı̀ı tł’oh gedè ajà.

1972 hò National Geographic Society ı̨neè tıch’àadı̀ı kaɂa gohłı̨ ı̨lè, dǫne dı̀ı tsacho lanı̀ tıch’àadı̀ı weghǫ nàgezè negha wegaht’ı̨ nı̀ı̀.

Gonèk’e edı daàdè t’à, ı̨neè tǫdeè agǫ̀ht’e ı̨lè sı̀ı whıı̀-le ajà xè hazhǫ nèk’e ładı̨ ajà eyıts’ǫ whaàgots’ǫ tıch’àadı̀ı sı̀ı whıı̀-le ajà.

Dǫne mǫhdaà dıhagedı, tıch’àadı̀ı hazhǫ 70% eyı̀yeh 40 kg ɂaı̨̀nda sı̀ı whıı̀-le ajà.

North America k’e, tıch’àadı̀ı łǫ whıı̀-le ajà, tłı̨cho hanı, tłı̨cho wenǫǫ̀ haɂı̨̀tsò eyıts’ǫ nǫ̨̀gha lanı tıch’àadı̀ı ts’ehwhı̨̀a k’eɂà hanı sı̀ı. Ejıecho kaɂa, wedzıı, tsàcho sı̀ı hazhǫ whıı̀-le ajà. Hanı̀kò, tıch’àadı̀ı mǫhdaà ejıe lanı̀ eyıts’ǫ tsà jǫ nèk’e north amerıca tıch’àadı̀ı nechalea lanı̀ xàgı̨̀ndà.

Tǫdeè welǫ ekı̀yeh edı agòjà, ndè gotsoo ajà eyıts’ǫ tł’oh nechà nèk’e wetł’axǫǫ̀ hoızı̀ı k’e k’òa dàı̨̀cha-le eyıts’ǫ dechı̨nıı dı̀ı dzęę̀ k’e hanı gohłı̨ sı̀ı agòjà. Ndè eyıts’ǫ mǫht’aà edı agòjà t’à tıch’àadı̀ı sı̀ı ładı̨ ajà, ekwǫ̀ lanı̀.

Dı̀ı hanı ładı̨ ajà xè ekı̀yeh tıch’àadı̀ı mǫhdaà whı̀le ajà t’à dendı̀tsò Elk eyıts’ǫ dendı hanı ndèdeè teè ts’ǫ dı̀ı nèk’e ts’ǫ̀ negı̨̀dè. Ekwǫ̀ eyıts’ǫ hoızı̀ı k’e ts’ǫ ejıe sı̀ı tǫdeè ı̨dè ajà hò, Greenland ts’ǫ̀ nǫǫ̀gehde.

Tǫdeè welǫ̀ nexòı̨̀wò hò, ekò ası̀ı łǫ ładı̨ ajà tıch’àadı̀ı nechà mǫhdaà whı̀le ajà. Hanı̀kò, ejıe hanı edı ładı̨ ajà xè dedı̨ sı̀ı ładı̨ agejà. Edı t’à ası̀ı ładı̨ ajà t’à tıch’àadı̀ı sı̀ı ładı̨ jǫ ts’ǫ̀ ajà, dendı lanı eyıts’ǫ d̨one sı̀ı dı̀hdę nèk’e ts’ǫ̀ tagehdè.