T’a Hı́lts’ı̨

Ją ɂedzagh në́n k’e dzéts’edı́l dëne hónı́ltą-u, dası́dën t’ası́ haráłnı xa dzérédıl dzérı́lyı-u, dëneba ɂetáı́ltı-u, tth’ı dası́dën yú nezų yé nádé hónı́ltą, ɂeyı nıłɂı̨.

T’at’ú Sı́ Nuwenı Honı́ltą

Dası́dën k’an ɂuhdų́ ją nı́del t’á t’at’ú dánı lı́ xa hónı́ltągh. Dëne dédlın dálı̨ sı́ t’ası́ łą t’á dası́dën ts’ë́raını hı̨lé ɂat’e. Nok’e yatı dı̨́-u la beghálye, dëne tthe hegal-u, dëne dzérélı-u, dëneba t’ası́ kánetagh-u, ɂetáłtı-u, nálzé-u, łu ghą nádhër-u, tsës ghą nádhër-u tth’ı dëneba bë́r háłt’eth, ɂeyı hát’u ɂeghádálana xa la beghálya.

S/Cst. Andrew Stewart loads a toboggan, Aklavik patrol, 1946. NWT Archives/N-2005-001:0093

Yuwé ɂate t’aıhet’ı̨ yek’óhorelyą haɂą. Ɂedéldelna k’édórelyą. Ɂedërı dası́dën ją në́n ts’ı̨ rát’ı̨le-u, k’an ɂuhdų́ ją ɂedzagh në́n k’e nı́hıdel sı́ ɂeyı t’a heráłnı. Ɂeyı nánıs t’at’ú dána k’édórelyą xaɂą.

Peter Ross Dası́dën Lárát’e-u, Dası́dën Ts’éránı ghą halnı

S/Cst. Andrew Stewart prepares a camp meal, Aklavik Patrol, 1946.

NWT Archives/N-2005-001:0095

S/Cst. Peter Esau (left), guides Garner King and Cst. Bob Knights into Fish Lake, Sachs Harbour, 1958.

NWT Archives/N-1993-002:0277

Cutting fire wood, 1922.

NWT Archives/N-1979-004:0238

Police Interpreter hauling water, Aklavik, 1920s.

NWT Archives/N-1991-041:0029

Dası́dën T’ası́ Haráłnı Xa Dzérédıl

Háyǫrı̨́la dası́dën kų́é náráłya-u, tth’ı t’a t’ası́ ghą náts’edé sı́ łuechogh ghą náts’edé tó, ɂełdzus thela ghą náts’edé tó, tsamba k’é dáthela tó ɂeyër tth’ı dası́dën kų́é hálı̨. Fort Constantıne húlye (Forty Mıle, YT) ts’ı̨ Lake Harbour (Kımmırut, NU) ɂeyër ts’ën tth’ı-u, tth’ı yudáágh Ellesmere Island húlye, ɂeyër tth’ı ts’ën dası́dën kų́é náráłya. Ɂedërı dası́dën kų́é náráłya sı́ durı̨dzı̨́ ts’ë́n ɂałų́ náy bet’át’ı̨.

Ɂeyı k’ı́zı̨́, dası́dën t’ası́ haráłnı xa dzérédı́l sı́, nıdhá dzérédıl-u, ɂeyı dų tagh terrıtorıes dólye dolı̨ sı́, ɂeyı harelyų́ ɂeyo nár dzérédıl nı. 1999 tthe, dų Nunavut terrıtory húlye, ɂeténá në́n, ɂeyı jadı́zı̨́ ɂedzagh në́n xél hultágh hı̨lé ɂat’e.

Background: RCMP Detachment Resolute Bay, 1949. Library and Archives Canada/National Defence Headquarters, 126784

Click to Enlarge in New Window

Dası́dën Kų́é Ts’ı̨ Dëne Nérı́htł’ı́s

Xaye Dası́dën T’ası́ Hałnı Xa Dzérédı́l

Dası́dën Lárát’e-u, Dası́dë́n Ts’éránı chu háyǫrı̨́la ɂı̨łágh hárelɂa dëne nádé sı́, łı̨ t’á nıdhá húrenıle dzéts’edı́l ɂeyı ghą dëne hónełtągh. Dası́dën łı̨ dzédáneyu t’á t’ası́ haráłnı dzérédıl sı́ ɂeyı bet’á yunághe ts’ı̨ nı́é ts’ë́n k’aldhër ją ɂedzagh në́n k’e beghą bek’óreją ɂajá. Dası́dën Lárát’e-u, Dası́dë́n Ts’éránı yath detą́gh-u ɂedzagh ts’éthı̨́le dé húlı́, ɂerehtł’ı́s dëneba nı́lye dëneghą nı́le-u, hanı ɂerehtł’ı́s-u, tth’ı dëne nánıs nádé sı́ ghą hútagh náı́dı́l.

Background: S/Cst. Andre Jerome on patrol from Arctic Red River [Tsiigehtchic] to Inuvik, 1957. NWT Archives/N-1993-002:0004

Łı̨ t’áráı́t’ı̨ hı̨lé hulı̨́le. Nok’e łı̨ behchën xél yech’ás tthełdél t’á, dası́dën nátł’ır-u, betth’ë́n ɂų́łı̨ húrét’ı̨. Ɂeyı nok’e hánódhër. Hat’e húlı́ ɂaghą́ hureldı̨.

Albert Elıas, beɂe Moses Raddı húlye Dası́dën Lát’e-u, Dası́dën Ts’énı hı̨lé ghą halnı

Łı̨ t’at’ú bek’ı́lnı́ bek’úrı́lyą

Skı-doo nı́lya tthe, jadı́zı̨́ në́n dëne náráde sı́, łı̨ dánezų t’árát’ı̨ nı. Łı̨ bet’át’ı̨ sı́, harelyų́ ghay k’e ɂaté nezų ɂałdhën nı́. Bë́r t’éth chu łue t’éth chu beghálchı, xay dé hétł’as ts’ë́n hálɂı̨.

RCMP puppies Peter and Paul, Sachs Harbour, 1958. NWT Archives/N-2005-001:0176

Łı̨ tthe hı̨́dél

Dası́dën Lárát’e-u, Dası́dë́n Ts’éránı dálı̨ sı́, yath detągh dé ɂay xél łı̨ hełɂás tthe hedél nı́, t’ą yek’ı́n hedél beba húrenı xa.

Breaking trail on the Dawson to Fort McPherson patrol, 1920s. NWT Archives/N-1979-067:0061

Nánıs Bek’úrı́lyą

Dası́dën t’ası́ harálnı xa łı̨ t’á dzérédı́l sı́, ją nár ts’ı̨ dëne t’a dzérédı́l sı́ ɂeyı kozı̨́ dzérédı́l. Dası́dën Lárát’e-u, Dası́dë́n Ts’éránı dálı̨ sı́, t’a ts’ë́n dzéts’edı́l k’édórelyą-u, bı̨́t’as t’ot’e sı́ nurıshą-u, t’a ts’ë́n dzéts’edı́l hajër dé, t’at’ú ts’údel k’édórelyą-u, tth’ı nánıs nurı̨shą. Yunı́s k’ı́zı̨́ t’at’ú nánıs nı́k’ats’edé bek’óreją ɂeyı bet’óréɂa.

S/Cst. Peter Esau and Cst. Bob Knights on patrol to Holman Island [Ulukhaktok], 1958. NWT Archives/N-1993-002:0178

Łı̨ Behchë́n Ts’ı̨ T’ası́

Background: RCMP dog leader, Fort Rae detachment, 1926. NWT Archives/N-1987-016:0618

Sıne T’ası́ Hadı Xa Dzéts’edı́l

Sıne dé, dez-u, tu dáthela sı́-u, ɂeyı t’á dëne háyǫrı̨́la nádé ɂeła nıdı́l. Sıne dası́dën t’ası́ haráłnı xa dzérédı́l dé, Dası́dën Lárát’e-u, Dası́dë́n Ts’éránı denı t’a tu k’e dzéyelı ts’ı dánecha t’á-u, satsán ts’ı-u, tth’ı ts’ıaze tth’ı t’á.

Jimmy Akavak, Sandy Akavak, and Matthew Akavak with Cst. McLaughlin and Cst. Marchbank, on Eastern Arctic Patrol, Lake Harbour [Kimmirut], NWT, 1944. NWT Archives/N-2005-001:0249

Dëneba Ɂetáłtı Dëné

Dası́dën ɂahtthe jądı́zı̨́ ɂedzagh në́n nı́del kú dëne dédlı́n beyatı́ k’édórelyą́ı́le.

Dası́dën t’at’ú dána-u, háyǫrı̨́la nádé-u ɂeghádálana-u, t’ası́ haráłnı xa dzérédı́l sı́, ɂeyı xa yeba ɂetáłtı-u, yets’énı xa dëne la beghálya. Dası́dën Lárát’e-u, Dası́dë́n Ts’éránı chu t’ą dëneba ɂetáłtı dë́n dálı̨ sı́ łą nehılt’e-u, ɂeyër nár ts’ı̨ dëne yatı́-u, málay yatı-u that’ı́n yatı tth’ı k’édórelyą.

Dası́dën t’ası́ hałnı ghą núdhër dé chu ɂaghą́ t’asánódhër dé, dëneba ɂetátı chu dëne yatı́ k’úreją ɂeyı dası́dën ɂaté yet’órıłthër ɂat’e.

S/Cst. Vital Thomas, Rae [Behchokǫ̀], 1962. NWT Archives/N-2003-037:0188

Ɂene nı Degë́th Dëné yatı́ t’a yałtı hı̨lé … dëne dası́dën xél yałtı xa beba húrenıle dé, ɂene chu setá chu ghą náı́hı́dıl nı́. Yeba ɂetáı́łtı nı́ dası́dën k’aldhër, Sergeant húlye tó Corporal húlye tó xél. Háyǫrı̨́la dëne nárádé sı́, denı (betıhkuı) t’a xél dáı́yałtı beba sát’ele, dası́dën xél dáı́yałtı dárélɂı̨le t’á.

Louıse Reındeer, bet’á Johnny Reındeer Dası́dën Lát’e-u, Dası́dë́n Ts’énı hı̨le ghą halnı

S/Cst. James Fabien of Fort Resolution spoke English, French, Chipewyan and Dogrib [Tłı̨chǫ], 1933.

RCMP Letter of Engagement for dog driver and interpreter S/Cst. Jimmy Fabien, 1929.

Seyatı t’á “Specıal Constable” snı sı́, ɂedlágh ɂats’edı-a?

Ts’ena Xa Yú Hałé-u Bet’át’ı̨

YYú nédhël-u, nezų́ hálı̨ t’árát’ı̨ t’á dası́dën nánı́s dé, nezų́ náráhtł’ų. Ts’ékuı yeba yú yé dáneką sı́, yunı́s ts’ı̨ t’at’ú náts’etł’ų hát’ı yú yeba dághą, denı́ dhë́th t’a-ú, ɂetthë́n dhë́th t’a-u, nághay dhë́th-u, łeghetı̨ dhë́th tth’ı. Łı̨ bąhtł’ulé, ɂełtthaıdhe-u, łı̨ ké-u łı̨ ts’ë́r tth’ı dághą k’édórelyą.

RCMP and friends showing off their winter clothing. Old Crow, 1954. NWT Archives/N-1979-062:0145

Ɂene dası́dën ba ɂeténá ɂı dáı́ghą hı̨lé. Dası́dën dų ɂejëredë́l láht’ı̨ yú yé nádé, betł’áɂı k’e delttho hút’ı, ɂeyı yé nádé hıɂı̨́ są́? Ɂene ɂeyı dáı́ghą ɂat’e. Dası́dën ba ɂenéłką hı́lé ɂat’e, tël-u, ɂeténá ké-u, tsádhë́th t’á jıscho betł’úl xél, ɂeyı hát’ı tth’ı. Nıdhá dzérédıl xa dé, yeba łést’éth hełt’éth nı. Dzéyehelı xa ɂegën chu ɂełttháy chu yeba hełtsı nı́.

Mabel Brown bą Mary Kendı ghą halnı

Mary Kendi was the wife of S/Cst. Alfred Kendi and supported the Aklavik detachment. Mary was an impressive seamstress and is fondly remembered as a pillar of the Gwich’in community.

NWT Archives/G-1995-001:0570

Martha Stewart was the wife of S/Cst. Andrew Stewart. They traveled between Fort McPherson and Aklavik, spending most of their time in the mountains. She was well-known for her sewing and traditional skills, which were valuable to the RCMP.

NWT Archives/G-1995-001:0013