Nahégondı

Thaa t’oh dáóndı́h t’áh ehtth’ıahtı ts’ándı eghalagı̨́nda gots’ęh dáóndı́h t’ah dagoąt’ı̨h sı́ı gotah ageat’ı̨́, atł’aa łaa dene łı́é Albert Johnson sı́ı, dechı̨tah zhęę kagoągenda ı̨lé, gots’ęh ehtth’ıahtı saanet’é sı́ı ts’ıhgogı̨́the chu gokaa gǫagı̨́nda, gots’ęh dene saanet’é elaó Roche ųzhé t’ah duhdęndéh ts’ę́ ehłaghagedeɂe.

Dáóndı́h t’ah ehtth’ıahtı goeɂáa Góhdlı Ndéh gotah ajáa la, dųɂǫ dene kehlı łǫ t’ah, Canada azhǫ ndéh gots’ęh dene gųlı̨́ ch’á kadea gots’ę́ k’aots’udhe gedı̨, káóndı́h t’ah kehnıdhę.

Ekúh xaye 1890s nı̨onıdhe sı́ı ehtth’ıahtı eduhndé Góhdlı Ndéh gotah agejáa, gots’ęh kıı dáóndı́h t’ah dechı̨tah nats’ę́déh keogedıhshǫle gots’ęh dáóndı́h t’ah góhdlı chu ts’eh k’eh dęk’ę́ts’endıh kıı zhęę ghǫgedıhshǫle. Dene zhatıe, dene naǫdhe ts’eh k’éh, gots’ęh dáóndı́h t’ah gots’endıh kıı gogha ehsı́ı.

Mounted police with S/Cst. Louis Cardinal (centre, back) and Chief Julius of the Teet’it Gwich’in (far right), Fort McPherson, 1904. HBC Archives/Provincial Archives of Manitoba – 363-R-34/3

Kıı tse dáóndı́h gek’ǫ́ gogha ehsı́ı, ezhı́ı t’ah daa k’áajene gehdlu. Ke dáóndı́h t’ah ats’ę́t’ı̨, godı̨ ts’ęh dets’ı̨ chu, godı̨ thaabéh gots’ęh shı́h hełı̨ gots’ęh godı̨ sęę ts’enet’é k’ę́ę́ chu kıı zhęę ghǫhgedıhshǫle.

Amı́ı ehtth’ıahtı ghǫh gondéh la, Winston Moses ųzhé, edędı la, John Moses mezhaa ǫt’é gots’ęh ehtth’ıahtı ts’ąndı ǫt’é

S/Cst. Andrew Stewart, S/Cst. Alfred Kendi with Inspector Nordie Kirk and Cst. Rolly Stewart, Richardson Mountains near Aklavik, 1946.

NWT Archives/N-2005-001:0120

Odillia Coyen making dry fish for winter patrol with S/Cst. Andre Jerome (right), Arctic Red River [Tsiigehtchic], 1957.

NWT Archives/N-1993-002:0046

Ndaa ehtth’ıahtı ts’ándı la, dene kehlı̨ gogha eghálagenda ghagı̨t’é gots’ęh ehhtth’ıahtı sı́ı dáóndı́h t’ah Góhdlı Ndéh nats’edéh gots’ęhk’éh goghagogenéhtǫ. Kǫ́tah ts’ęh ts’élı̨ gots’ęh got’ıe azhǫ gots’agı̨dı̨.

Ehtth’ıahtı ts’ándı la, ehtth’ıahtı gohéh eghálagenda, ezhı́ı la kıı dáóndı́h dene nagedéh gots’ęh dene naǫdhe keogehdǫhshá gha gots’ageąndı. Ezhı́ı mets’ęhɂǫ nezų dene gohéh eghálagenda gots’ęh met’ah ndéh ts’ę́ k’aodhe gots’ęh azhǫ dene gohéh nezų agujáa.

Ehtth’ıahtı gots’ęh kǫ́tah dene nadéh sı́ı ełehéh nezų eghálagenda, ezhı́ı la, ehtth’ıahtı ts’ándı sı́ı mets’ęhɂǫ ą́ą́ agot’ı.

S/Cst. Otto Binder Jr. (centre) with Insp. W.G. Fraser and unidentified RCMP constable, 1957. NWT Archives/N-1990-005:0014

Athee dáóndı́h ehtth’ıahtı ts’ándı gehtsı̨

Ehtth’ıahtı ts’ándı la, ųndęę gots’ęh łaǫndı́h Canada goghá eghálagenda ghągı̨́t’é. Undęę 1874, meghądek’ǫ́ą́ , Jerry Potts ųzhe sı́ı, ehtth’ıahtı ts’ándı, edędı gha ųndaa Amerıcans dųɂo kǫ́tų́ę́ ahsı́ı ghá dene ghageléh, ezhı́ı gots’ęh k’éh segoı̨́la.

Ekúh 1890 Yukon saambaa detthoı gogı̨́ɂǫ t’ah, Canadian go-k’aodhe-ke, ekǫ́ ahsı́ı ghǫh ts’undıh gedı̨ t’ah, gotah nı̨ogenıhthe. Ekǫ́ Zhámbáa tų́ę́ gombáa, gots’ęh godı̨ Yukon, Dawson Cıty gots’ęh ekǫ́ Hudson Bay ekúh zhęe York Factory góhgedı̨ sı́ı, ehtth’ıahtı ts’ándı gots’ągı̨́dı t’áh tłı̨ méhdagedı̨lá t’ah ehtth’ıahtı gohéh nıdhąą naogéhthe.

Background: Baillie Island Detachment. Library and Archives Canada / RCMP / E003525183

Dúh xaye godı̨ eghálaı̨da k’ę́ ahsı́ı gulı̨ , eghálaeda ts’eh k’éh nahéhnda agedı̨dı̨, ezhı́ı la amı́ı dene kehlı̨ dechı̨tah keogedıhshǫ káóndı́h gha gohéh eghálagenda gha gots’ęh amı́ı gohéh nezų eghálagı̨́nda gots’ęh dúh kadedhąą, sęę nezų gohéh eghálagı̨́nda. Sęę la mehchı́e k’ę́ts’ehsǫ laogendıh gots’ęh nıdhąą chu k’ę́ogıhthe.

Edı̨ gondı̨ la, 1887 k’aodhe zhędıtł’éh ǫt’é

Ehtth’ıahtı ts’ı́hgogı̨hthe

Edı̨ gondı dáóndı́h t’ah ehtth’ıahtı dųgedęɂı̨ la, mets’ęhɂǫ kǫ́tah ts’ęh dene kehlı̨ amı́ı zhaat’ą́ą́ ts’ęhk’éh ahsı́ı keogedıhshǫ gots’ęh godı̨ shı́htah ek’ę́lu nıdhąą zhanıą sı́ı,chu keogedıhshǫ, kaǫndıh gha gohéh aget’ı̨́ gha goɂǫ.

Edį mets’ęhɂǫ ehtth’ıahtı gų́lı̨ eghálagenda t’ah kehogenı́hthı,ezhı́ı t’ah ehtth’ıahtı kı́ı duyé ehtth’ıahtı ts’ándı gondeh kǫ́tah aget’ı̨́.

Background: Departure of Dawson to Fort McPherson patrol, 1910. NWT Archives/G-1979-002-0001

Ehts’ę́dı̨ı̨ Ehtth’ıahtı Fort McPherson goch’á naǫgethe, godhęę ts’ę́, metsı́e metáyı̨ı̨ ehtth’ıahtı ts’ándı t’ah, edędı gha gonathe detłaa gha. Kaǫndı́h kǫ́, kı́ı duyé metsı́e metáyı̨ı̨ detłaa t’ah, gozhaa ts’ę́ sedahdhahɂıh góhndı, kaǫndı́h kǫ́ kı́ı gek’éot’é le. Ezhı́ı t’ah Norbert kadı̨, (Louis Cardinal) godı̨ shı́htah godęa, azhǫ keodıhshǫ ǫt’é gots’ęh gohéh ekǫ́ dehtłah enıdé nezų sǫǫ gots’ąndı gha ndı̨.

Ehchıddhııh Zaa Ǫkı hono ɂǫ́ǫ́ sųláı, 2015, Góhdlı Ndéh k’eh gondı kaet’ǫ, gots’ęh kagodı̨, ehtth’ıahtı ts’ı̨hgogı́hthe gots’ęh k’eh ahsı́ı nechá meghǫt’ǫ

Edį gondı la, ehtth’ıahtı dųgedeɂıh ghǫh ǫt’é

Łı́é xaye łaa zǫh ghá azhǫ gotah naǫgehthe, ezhı́ı t’ah, Edaı́dzęah Zaa xaye 1910, ehtth’ıahtı dı̨ı̨ gots’ęh tłı̨ hono ɂǫ́ǫ́ sųláı ,azhǫ Fort Mcherson ts’ęh gogedéhthe. Amı́ı azhǫ gogedéhthe la, Gonathęę gogha k’aodhe Fitzgerald ųzhe, gots’ęh ehtth’ıahtı Richard Taylor gots’ęh George Kinney,gots’ęh ehtth’ıahtı Sam Carter kaa eghálaenda enǫt’é (edędı gha gots’ándı). Carter la kıı ekúh zhęę gots’ęh ǫt’é le, gots’ęh edędı la,Dawson gots’ęh Fort McPherson godhaa zǫh gha gogha eghálaenda.

Esau George la, ehtth’ıahtı ts’ándı ǫt’é gots’ęh ekǫ́ Fort McPherson gots’ęh ǫt’é, ezhı́ı t’ah ehtth’ıahtı gohéh ǫkı́ dzę ąet’ı̨. Ehtth’ıahtı ek’ę́lu gųlı́ k’eh gogedéhthe t’ah, nahégha eghálaı̨́nda gı̨́dı̨. Godı̨ shı́htah déhya gáh gha, ehtth’ıahtı Fitzgerald kazhéhndı̨, kı́ı ųndaa gogha nenıdhęę le.

Kaa ehts’ę́taı daı́dzę nı̨onıdhe, ekúh zhęę gha, ehtth’ıahtı ts’ándı Esau George Dawson nıtlah, gots’ęh goghaǫdelı̨, dáóndı́h t’ah kıı ehtth’ıahtı goghagenda le. George goghǫh duyé adı̨ t’ah, dene saanet’é gok’eh gogedéhthe, ezhı́ı la, k’aodhe W.J.D. ( Jack) gots’ęh ehtth’ıahtı ts’ándı Charlıe Stewart héh gokagǫągenda. Nǫdęę ts’ę́ kaa Fort McPherson gots’ęh ǫkı́ hono ɂǫ́ǫ́ dechı̨, ekúh zhęę gha Dempster gots’ęh Stewart dene dı̨ı̨ dųgedeɂıh sı́ı, gozhı̨ı̨ gogı́hɂǫ.

Ehtth’ıahtı kagedı̨, dáóndı́h t’ah dı̨ı̨ get’é łagenı̨dé la, kı́ı móhshets’ezheh łǫ gots’ehle, gots’ęh kı́ı amı́ı dechı̨tah godı̨hsho chu, kı́ı gohéh aet’ı̨́ le, gots’ęh kı́ı ekúht’ı̨́ gokáa goghagı̨́nda le.

Background: Last page of Inspector F.J. Fitzgerald’s diary, 1911. NWT Archives/© RCMP/G-1979-002:0004

Timeline of Events
Nagogedéhthe

On December 21, 1910, Inspector Fitzgerald, Constables Taylor and Kinney, and Special Constable Sam Carter set out from Fort McPherson with limited provisions.

Background: Search party returns to Dawson after finding the Lost Patrol, 1911. NWT Archives/G-1979-002:0002

Dugedéɂı̨h

By January 12, 1911, Fitzgerald’s patrol was hopelessly lost trying to find Forrest Creek. The party turned desperately back towards Fort McPherson.

Ahsı́ı hulé t’ah łanıdhę

By January 19, 1911, the patrol ran out of provisions, and began eating the dogs.

Łanıdhę

On February 5, 1911, Fitzgerald made his last entry in his diary before all four men perished a few days later.

Amı́ı gohéh dene gokaa gǫągı̨́daa

On February 28, 1911, Inspector Dempster, Constables Fyfe and Turner, and Special Constable Charlie Stewart set out from Dawson in search of the Lost Patrol.

Dene zhıı gogı̨́hɂǫ

The search party found the bodies of the Lost Patrol March 21-22, 1911, 40 kilometres from Fort McPherson.

Inspector F.J. Fitzgerald, date unknown.

NWT Archives/N-1992-171:0030

S/Cst. Charlie Stewart, Fort McPherson, 1956.

Family of Sarah Simon

Dene ehdzoo ahɂı̨

Megondı azhǫ ndéh godhaa nadı̨kı́ı, atł’aa kı́ı dúyé zhęogı́hah, ezhı́ı la ųdaa Tehk’áa deh ts’ęh dene ehdzoo aı̨ɂı̨ ǫt’é. Kaǫndıh kǫ́ dene daa kaa zhęę gondı ghǫgedıhshǫ, edı̨ ehtth’ıahtı ts’ándı gots’ęh Gwichìn ts’ęh dene chu kaa gotah agęat’ı̨́ ǫt’é. Dene łǫ kı́ı zhęę gondı daa zǫh gogedı́hshǫ. Kaǫndıh kǫ́, dene łǫ kagedı̨, mezı́ la Albert Johnson ųzhe. Dúhdzene ts’ę edı̨ dene ehdzoo ahɂı̨ sı́ı, kı́ı sęę dáóndı́h t’ah agųjáa kı́ı me-gondı nezų męots’ę́dıhshǫ le.

Background: Search party gathers in Aklavik to hunt the Mad Trapper, 1932. Glenbow Archives/NA-1258-115

Kaa eláet’ą́ą́ netłaa enıdé, azhǫ gogha méhdaa ahsı́ı nı̨néhthah gots’ęh daędedhaa ehtth’ıahtı nı̨ogı̨́hthı ts’ę́ godaa ahsı́ı k’ehthıdı́h, atł’aa Albert Johnson kagǫagendaa t’ah. Azhǫ la, elát’ą́ą́ gots’ęh kı́ıozhı́ı elát’ą́ą́ chu łaǫndıh sęę nahegáh nanetłę, dáóndı́h t’ah la, sęę deh nechá gáh ghą nahthıdéh. Móshets’ezheh gots’ęh tłı̨ ndı̨ chu łǫ t’ah agęat’ı̨́ (azhǫ la amı́ı gokagǫgı̨́da sı́ı gogha ǫt’é).

Gwich’ın gots’ęh ehtsų Sarah Peters ( 1973 gots’ęh ahnı́h ts’ęh ahsı́ı CBC k’ę́gendıh k’ę́, L27-11)

Dáóndı́h t’ah ehtth’ıahtı ts’ándı, ųdaa dene łı́é ehzóo ahɂı̨h kagoągı̨́nda
S/Cst. Joe Bernard.

Yellowknife Roman Catholic Diocese/093-244-2

Leggings worn by S/Cst. Joe Bernard in the hunt for the Mad Trapper. Tsiigehtchic, 1931. Maker unknown

PWNHC 2010.012.082

Joe Panıpakuttuk Eláo St. Roch ųzhe k’eh ghą gohéh ąet’ı̨́

Eláo St. Roch ųzhe la, 1943 ehtth’ıahtı go-eláo ı̨le ǫt’é gots’ęh ekúh ghá káa ǫkı lı̨ı̨ ghą godı̨,Góhdlı Ndéh ts’ę́ dękaodeą, ełéghaogedéhthe.

Background: R.C.M.P. boat "St. Roch" in August on the Arctic Ocean. NWT Archives/N-1992-213: 0070

Ekúh ts’ę́ ųndaa gots’ęh edųhdaa gots’ę́, eláo k’ę́ndıh Henry Larsen ųzhe, ezhı́ı enaake Joe Panıpakuttuk ųzhe sı́ı, segha eghálaı̨́nda zhéhndı̨, ezhı́ı t’ah ndéh ts’ęh k’eh gots’andı ǫt’é gots’ęh dene nazéh chu ǫt’é, azhǫ t’ah dǫt’ı̨́ ehts’ę́taı gots’ęh tłı̨ hono ɂǫ́ǫ́ łáhdı̨ı azhǫ Pond Inlet ts’ę́ déh agogı̨́lá. Joe memó la, gogha nanelu ghá gots’ęh gots’ąndı gha chu t’ah, gohéh ajáa gots’ęh kı́ı dúyé dechaa Mary Panıgusıq ehts’ę́taı meghą́ą́dę ,zhędéhandeh.

Azhǫ ndu Herschel ųzhe k’eh gha daǫgenıdhaa, ezhęę ts’ęh ghą kaa, ǫkı xaye ehsąą Pond Inlet nı̨aogenıhthe.

The Panipakuttuk family on the deck of the St. Roch, 1944. Vancouver Maritime Museum

Ekúh zhęę nı̨ots’ę́nıhthe sı́ı, segha dzǫt’é dúyé. Kı́ı seghaye łǫ le gots’ęh łaǫndıh ahsı́ı ghǫh nanı́hthe.Ǫhndaa-ke kı́ı ahsı́ı ghǫh nagenı̨dhe le, kaǫndı́h kǫ́ nımbáa zhı́h kaye dáhnehtsę k’eh ats’ę́t’ı̨́ ghą dzaagúht’é dúyé.Sęę nımbáa zhı̨h tu anat’ı̨́ t’ah mech’á dahdzędehtlah.

( 2003) ekúh ghá,ts’ę́lı̨ taı gots’ęh Mary Panıpakuttuk chu gohéh eláo St. Roch ųzhe keh gohéh aęt’ı̨́. Edı̨ la St. Roch , Paul Delgado ts’ęhk’éh gondı ǫt’é. From The Dauntless St. Roch, Paul Delgado (2003)

Eláo St. Roch ts’eh k’eh

Background: St. Roch at the Vancouver Maritime Museum (Courtesy Napa/Wikimedia)